Sprawy dotyczące praw małoletnich są zawsze kwestią wysoce delikatną. Chociaż sądy każdorazowo muszą mieć na uwadze dobro dziecka, nie zawsze jednak są w stanie wydać orzeczenie, które choć najlepsze dla małoletniego, to jednocześnie spełnia jego życzenie. Właśnie dla uwzględnienia jego stanowiska stworzono instytucję wysłuchania dziecka.

Wysłuchanie dziecka zostało przewidziane zarówno w prawie międzynarodowym (w tym w art. 12 Konwencji o prawach dziecka), jak i w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 72 ust. 3 Konstytucji RP, w toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka. Ta dosyć ogólna zasada została rozwinięta w Kodeksie postępowania cywilnego. Art. 216¹ k.p.c. stanowi, iż Sąd w sprawach dotyczących osoby małoletniego dziecka wysłucha je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Wysłuchanie odbywa się poza salą posiedzeń sądowych. Wyżej wymieniony przepis wskazuje także, iż Sąd stosownie do okoliczności, rozwoju umysłowego, stanu zdrowia i stopnia dojrzałości dziecka uwzględni jego zdanie i rozsądne życzenia.

Obowiązek wynikający z powyższego przepisu dotyczy zarówno spraw odnoszących się do osoby, jak i majątku dziecka. Wysłuchanie odbywa się poza salą rozpraw i jest uwarunkowane trzema przesłankami, które muszą być brane pod uwagę łącznie. Musi na nie pozwalać:

• rozwój umysłowy dziecka,

• stan zdrowia dziecka,

• stopień dojrzałości dziecka.

Przy ocenie spełnienia tych warunków ważną rolę odgrywa m.in. zrozumienie sprawy, jej następstw oraz zdolności psychiczne poradzenia sobie z zaistniałą sytuacją. Pamiętać należy jednak, iż wymienione w powyższych przepisach uwarunkowania są  odmienne dla każdego małoletniego, a tym samym każdorazowo przed dopuszczeniem do wysłuchania dziecka należy stwierdzić, czy konkretny małoletni może w ten sposób uczestniczyć w postępowaniu. Decyzję w tym zakresie podejmuje orzekający w danej sprawie sąd.

Niezwykle ważnym jest, by wysłuchanie dziecka odbyło się poza salą posiedzeń sądowych. Ma to dwojakie cele, tj. wykluczenie wpływu innych osób na treść słów dziecka oraz zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa. Dziecko mające przykładowo wypowiedzieć się w sprawie, w której stronami są osoby mu bliskie na sali sądowej mogą nie czuć się na tyle pewnie, by wyrazić swoje zdanie, bojąc się zawieść jedną ze stron. Obowiązkiem Sądu jest stworzenie warunków zapewniających dziecku szczerość i swobodę wypowiedzi oraz uniknięcie uwikłania dziecka w spory dorosłych.

Wysłuchawszy dziecka sąd winien uwzględnić zdanie i rozsądne życzenie małoletniego. Nie oznacza to, iż uznawszy małoletniego za osobę spełniającą warunki do wysłuchania oraz biorąc pod uwagę okoliczności sprawy ma on obowiązek postąpić zgodnie z wyrażonym zdaniem lub rozsądnym życzeniem dziecka. Przy ocenie sprawy sąd jest jednak obowiązany brać je pod uwagę i w miarę możliwości uwzględnić.

Na zakończenie warto jednak zauważyć, iż sprawy, w których zazwyczaj sąd postanawia o wysłuchaniu małoletniego często dotykają kwestii, które niewątpliwie wpływają na cały świat dziecka. Przykładowo to z kim małoletni będzie mieszkać, czy też jaki kontakt z drugim rodzicem będzie dla niego wyznaczony to kwestie, które dla każdego dziecka są rzeczą bardzo stresującą ze względu na nadchodzące dla niego zmiany. Instytucja wysłuchania dziecka nie tylko pomaga w orzeczeniu najodpowiedniejszej decyzji dla dobra małoletniego, lecz również wpływa na pogodzenie się przez dziecko z następującymi zmianami, poprzez zapewnienie mu poczucia, że także i jego zdanie zostało wysłuchane.